Ervaring en mening:
Op 24 januari 2012 trokken
we met enkele klassen van het 6e jaar naar BOZAR in Brussel. We
vertrokken om 10 uur op school, om dan de trein te nemen naar het Noordstation.
We zijn nog niet aangekomen, maar het grensverleggende begint al; ik ben nog
nooit in het Noordstation geweest, noch in de BOZAR (schande, ik weet het…).
Wanneer we binnenkomen in de chique hal van dit Paleis voor Schone Kunsten,
dwalen we eerst een beetje doelloos rond. De nieuwsgierigheid steekt de kop op,
want we hebben in feite geen idee van wat ons te wachten staat. ‘De Finale’
heet het stuk. Niet bepaald een veelzeggende titel… Chokri Ben Chikha heet de
uitvoerder. Nooit van gehoord… “Het gaat over de Belgische kolonisatie in
Congo,” wist de leerkracht ons te vertellen. Eén of ander beeld van Lippens en
De Bruyne op de zeedeijk in Blankenberge zou er ook mee gemoeid zijn. Een stand
up tragedie, had ik nog ergens gehoord… Kortom, alleen maar vage
beschrijvingen, maar dat maakt het geheel des te interessanter.
Na onze jassen in de
vestiaire achtergelaten te hebben, kunnen we plaatsnemen in de kleine maar
gezellige zaal. In afwachting dat het stuk begint, houden we ons bezig met de
discussie of die andere groep leerlingen nu met een Antwerps accent spreekt, of
het misschien toch Limburgs is. Het is Limburgs. “Wauw, die komen van ver, dat
zal hier wel de moeite waard zijn…”
De lichten gaan uit. Dat
vind ik altijd een spannend moment, dan krijg ik zo’n kriebel in mijn buik. De
lichten gaan weer aan. “Ah ja, want het is een interactieve voorstelling hé!”
Die Chokri weet het publiek al meteen mee te krijgen.
“Hé Ousmane, ça va?” Ousmane is
de technicus van dienst. “Ja.” En dat is meteen ook het enige wat we Ousmane nog zullen horen zeggen.
We zien hem niet, maar aan zijn stem horen we duidelijk dat hij van Afrikaanse
origine is. Een zwarte. De voorstelling begint.
Op het sobere podium (een
bureau met bergen papier, een stoel, een groot uitgevallen notitieblok (bij
gebrek aan een beter woord)) doet Chokri zijn ding. Het gaat inderdaad over de
kolonisatie in Congo. Maar toch ook niet; het gaat om zoveel meer. Het gaat om
heel het koloniale verleden van Afrika, van België, van Blankenberge. En daar
komt dan ook het fameuze beeld van Luitenant Lippens en Sergeant De Bruyne in
beeld. Aan de voet van het beeld ligt een naakte zwarte vrouw. “Wie ís die
vrouw?” wil Chokri weten. Nu wil ik het ook wel weten… 
We gaan verder, naar de
Exposition Universelle in Antwerpen, 1894. Een periode van culturele bloei, zo
zegt men. Ja, cultuur werd tentoon gesteld in Europa, niet in een museum zoals
we vandaag gewend zijn, maar in een tuin. Een mensentuin, waar al wie wilde kon
komen kijken naar ‘de zwartjes’. Slik. Nu pas besef ik hoe weinig ik weet over
het koloniaal verleden van België. Maar dat is nog maar het topje van de
ijsberg, een kleine inleiding om ons te waarschuwen dat dit geen licht
onderwerp is, dat het hier inderdaad een tragedie betreft.
Op een meestelijke manier
combineert Chokri Ben Chikha humor met gruwel, cynisme met emotie en diepgang.
We gaan verder op zoek naar zijn droomvrouw, die schone, zwarte vrouw. Zij
vormt de rode draad doorheen zijn verhaal, dat is nu wel duidelijk. We komen
erachter dat ze Marie-Rose heet, “een pure, authentieke zwarte vrouw, gelijk
die vrouw van Lippens en De Bruyne, helemaal zwart, hé Ousmane, geen Bounty.”
“Ja.”
De zoektocht leidt ons langs
Frank Vandenbroucke, langs Geert Wilders en Maurice Béjart. Wat hebben die in
’s hemelsnaam met Zwart-Afrika te maken? Dat kan alleen Chokri u vertellen.
Na de voorstelling mogen we
nog vragen stellen, aan Chokri zelf. Hij geeft ons meer uitleg over zijn
gezelschap, Action Zoo Humain, die refereren naar de ‘zoos humains’, de
mensentuinen van weleer. De zoos stimuleerden het superioriteitsgevoel van de
blanken, zo zegt hij, “en dit leidde ertoe dat wij onze angsten en verlangens
omzetten in clichés en stereotypen over andere volkeren.” Dat heb ik genoteerd,
zodat ik het hier nog eens kan nalezen en nogmaals een poging doen het te
begrijpen…
Tot slot vraagt hij ons dit:
“In hoeverre gelden de mechanismen van de zoos humains nu nog in de kunsten en
onze maatschappij?” Stilte. We mogen gaan. Ik vond het moeilijk, een moeilijke
vraag, een moeilijke voorstelling. Niet op het eerste zicht; dan is het een
grappige, vreemde mikmak van namen en waarheden en onwaarheden. Maar wanneer ik
verder begin te denken; wat bedoélt hij nu eigenlijk, dan wordt het moeilijk.
Conclusie: Chokri Ben Chikha is een kunstenaar, want hij zet nietsvermoedende
mensen aan het denken over waarheid, relaties, het leven. (Ik ben toch niet de
enige die het niet meteen begrijpt?)
Recensie:
De finale: Heldendood voor de beschaving
Een Zwarte Parel
Wie enkel aan Tunesië denkt in termen van zon, zee, strand en
een ommuurd vijf sterren hotel, piept deze dagen wel anders. De rellen in het
land houden de internationale gemeenschap in de greep. Maar dat is niet waar
Chokri Ben Chikha, Gentse theatermaker met Tunesische ouders, het over heeft in
zijn nieuwste voorstelling. Zijn ‘Finale' van ‘Heldendood voor de beschaving'
gaat wel over een duidelijk identiteitsvraagstuk, maar die speurtocht leidt
hem, verrassend genoeg, niet naar Tunesië maar naar Senegal.
Action Zoo Humain, de denk- en actiegroep rond Ben Chikha, stond
op de vorige editie van Theater aan Zee met 'De ceremonie: Heldendood voor de
beschaving'. In ‘De finale' gaat Ben Chikha een stap verder en diept de
thematiek van het koloniale verleden uit. Het vertrekpunt is hetzelfde: het
beeld van Luitenant Lippens en Sergant De Bruyne dat op de zeedijk in Blankenberge
staat. In zijn one man show neemt hij het publiek mee op een
zoektocht naar de zwarte vrouw die onder aan het beeld neerknielt. Wie is deze
zwarte parel? We vertrekken bij zijn jeugd en komen uit bij Koning Leopold II,
Geert Wilders en Carl Hagenbeck.
Een stand up tragedie, zo wordt de voorstelling aangekondigd. En
hoewel Ben Chikha meer dan eens op onze lachspieren weet te werken, is de
achterliggende inhoud inderdaad niet zo grappig. Het is een verhaal over
slavernij en pervers exotisme dat zorgvuldig opgeborgen is in de krochten van
onze geschiedenis. Met een nodige dosis ironie peutert de theatermaker in dit
koloniale verleden. De manier waarop hij dit verweeft met zijn persoonlijk
verhaal is vaak ontroerend. Zo vertelt hij over zijn eerste liefde Marie-Rose,
een pekzwarte Afrikaanse, of hoe hij als kleine jongen de gruweldaden van de
Arabieren veroordeelde, wat hem een klap van zijn vader opleverde.
De voorstelling pretendeert zeker geen geschiedenisles te zijn,
of zelfs maar een moralistische kijk op het verleden. Het is erg tussen de
regels lezen en alles met een korrel zout nemen. De sterkste stukken uit Ben
Chikha's monoloog zijn de stukken tekst waarin hij bij de toeschouwer de
frictie tussen naïef geloof en wantrouwend ongeloof naar boven brengt. Wanneer
we vermoeden dat hij ons iets op de mouw spelt, maar we dat niet luid durven te
schreeuwen omdat het bijna te schrijnend is voor woorden. Het is jammer dat er
niet meer ingegaan wordt op deze momenten. Sommige stukken missen de
intensiteit om het publiek helemaal mee te krijgen in zijn gedachtewereld
waardoor onze naïviteit snel plaatsmaakt voor wantrouwen. We houden ervan als
hij het publiek op de proef stelt om zelf na te denken over ethische kwesties.
Het lijkt niet zijn opzet om kant en klare oplossingen of waardeoordelen de
zaal in te spuien, maar mensen zelf tot nadenken te stemmen. En daarin mag de
voorstelling zich nog verder ontwikkelen want dat maakt hem juist zo
interessant.
Want een boeiende avond, dat bezorgt Action Zoo Humain ons. Geruggensteund
door zorgvuldig uitgekozen beeldmateriaal bespeelt Chokri Ben Chikha de zaal.
Ondanks de zware thematiek is het geen loodzware voorstelling. Het is niet
enkel een verhaal van lijden, waardoor het ver van ons af gaat staan. Hij weet
het medium theater goed te benutten voor een persoonlijke zoektocht. Het
publiek is betrokken van begin tot eind en geeft zelfs antwoord als het iets
gevraagd wordt. Goed gedaan, Meester Ben Chikha. Wij komen alvast naar uw
volgende les.
Jesse Vanhoeck
© Cutting Edge - 19 januari 2011
© Cutting Edge - 19 januari 2011
Reactie op recensie:
Zoals de recensie vertelt,
vind ik ‘De Finale’ helemaal geslaagd als stand up tragedy. De nogal zware
ethiek in combinatie met ironie; het feit dat we gewezen worden op onze
naïviteit wanneer het op onderwerpen als slavernij en koloniale gruweldaden
aankomt… Maar je moet inderdaad wel veel tussen de regels lezen. Dat vind ik
eigenlijk net goed, want het houdt je scherp en je blijft de voorstelling
aandachtig volgen. In een mum van tijd was de voorstelling voorbij, zonder enig moment
van verveling. Ook de ondersteuning met beeldmateriaal vond ik waardevol, omdat
dit een lichter intermezzo vormde terwijl mijn gedachten op volle toeren aan
het draaien waren; “Wat wil hij nu eigenlijk zeggen?” en “Méént hij dat nu?”.
Tot slot vond ik het interactieve aspect ook zeer leuk (hoewel ik nooit zelf
iets zou durven zeggen, “Stel dat ik het compleet verkeerd begrijp…”). Dit
maakte het stuk tot een voor mij unieke belevenis.
Bewijsmateriaal:
 |
| toegangsticket voor 'De Finale' |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten